Təsəvvür edin ki, 3 fərqli şirkət- istehsalçı A şirkəti, topdan satış edən B və pərakəndəçi C şirkəti bir-biri ilə çoxsaylı alış-verişlər edirlər. Lakin, A və B şirkətləri arasında logistika işini başqa, B və C şirkətləri arasındakı logistika işlərini isə başqa bir şirkət yerinə yetirir. Bu vəziyyətdə isə, həmin logistika şirkətlərinin xidmət keyfiyyətləri və qiymətləri müxtəlif olur. Sonralar isə, bu 3 şirkət, yəni A, B, C şirkətləri sistemli şəkildə əməkdaşlığa qərar verirlər. Beləliklə, onlar toplamda əvvəl 2 logistika şirkəti ilə əməkdaşlıq edirdilərsə, artıq yalnız bir daşıma şirkəti ilə çalışmağa başlayırlar. Belə olan halda da həmin daşıma şirkətinin aldığı sifarişlər 2 qat artır və o şirkət də təbii olaraq adı çəkilən şirkətlərə nisbətən ucuz qiymətə xidmət təklif etməyə başlayır.
Bu qısa xəyali 3 şirkət misalından da gördük ki, həmin şirkətlərin sistemli əməkdaşlığı onların xərclərinə müsbət təsir edərək son məhsulun maya dəyərini aşağı saldı. Bu da özü-özlüyündə daha mənfəətli nəticə deməkdir. Yəni, bu əməkdaşlıqların nəticəsi olaraq onlar bazarda təqdim etdikləri son məhsulun qiymətini azaldaraq daha rəqabətcil bir hala gələ bilərlər.
Əvvəlki videolarımızda marketinq və marketinqlə əlaqəli bir sıra mövzulardan danışmışıq. Marketinq məhsulun alıcıya tanıdılmağı və satılmağı kimi bir sıra önəmli funksiyaları yerinə yetirir. Elə bu günkü mövzumuz da marketinqlə əlaqəlidir.
Loru dildə desək, marketinq məhsulun istifadəçiyə çatdırılması üçün vasitədir. Məhsul istehsal olunandan istehlakçıya çatana qədər keçdiyi yollar isə marketinq kanalları adlanır. Məsələn, bir məshulun istehsalçısı da, topdan satışını edən şirkət də, son olaraq isə istehlakçıya pərakəndə satış edən də bu marketinq kanalının bir hissəsi sayılır. Həmin marketinq kanalları əsasən iki formada olur: ənənəvi və ya üfüqi və şaquli marketinq sistemləri.
Bu günkü videomuzun əsas mövzusu isə şaquli marketinq sistemidir. Sadə dillə desək, şaquli marketinq sistemi eyni bazara məhsul çıxaran şirkətlərin məshulu alıcıya çatdırmaq üçün birlikdə işləməyidir. Bu sistemin komponentləri məhsulun istehsalçısı, distribyutoru və pərakəndə satışı ilə məşğul olan şirkətdir. İstehsalçı məhsulu istehsal edir, distrybyutor həmin məhsulları istehsalçıdan alaraq pərakəndə satıcılara paylayır və son olaraq pərakəndə satıcılar məhsulu istehlakçıya ötürür. Bu üç şirkət də öz gəlirlərini maksimum səviyyəyə çıxarmaq üçün birlikdə fəaliyyət göstərirlər. Onu da qeyd edim ki, az əvvəl işlətdiyim və video boyunca tez-tez eşidəcəyiniz distribyutor distribütor termini məhsulun topdan satışı ilə məşğul olan şirkətləri təmsil edir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, şaquli marketinq sisteminin də özlüyündə üç növü var. Bunlarda birincisi korporativ şaquli marketinq sistemidir. Bu şaquli marketinq sistemində marketinq kanalının bir iştirakçısı bütün prossesə özü nəzarət edir. Yəni məhsulun istehsalı, bazarda paylanmağı və pərakəndə satışı prossesi sadəcə bir mərkəz tərəfindən idarə edilir. Məsələn, sahibini milyarder etmiş və dünyanın ən məşhur geyim brendlərindən olan “ZARA”-ya nəzər yetirək. 14.7 milyard dollar dəyəri olan bu şirkət korporativ şaquli marketinq sistemindən istifadə edir. Dünya üzərində təqribən 3000 “ZARA” mağazası var. Bu mağazalarda satışa çıxan məhsullar əvvəlcə İspaniyadakı mərkəzdə dizayn olunur, sonra istehsal prossesinə başlanılır. İstehsal olunan məshullar yenə də “ZARA” tərəfindən rəsmi mağazalarına paylanılır. Sonda isə həmin məhsullar “ZARA”-nın öz mağazaları vasitəsi ilə alıcıya çatdırılır. Gördüyünüz kimi bütün prosses bir mərkəz tərəfindən idarə olunur. Bu da “ZARA”-nı korporativ şaquli marketinq sisteminə uyğun bir misal edir.
Şaquli marketinq sistemlərindən bir digəri müqaviləli sistemdir. Müqaviləli şaquli marketinq sistemi adı verilən bu sistemdə istehsalçı, distribyuter və pərakəndə satışla məşğul olan şirkətlərin hər biri ayrı-ayrılıqda özünü idarə edir. Lakin, üçü də öz aralarındakı müqaviləyə əsasən birlikdə hərəkət edərək gəlirlərini artırmağa çalışır. Bu tip şaquli marketinq sistemi altında əsasən françayzinq şirkətləri çalışır. Françayzinqi ən qısa şəkildə izah etsəm deyə bilərəm ki, françayzinq bir biznes tərəfinin bu biznesin başqa yerdə yaradılması üçün digər tərəfə verdiyi lisenziya, hüquqlar, bu biznesin işləmə mexanizması haqqında məlumatlardır. Məsələn, Bakıda da filialı olan “Hilton” oteli françayzinqə nümunədir. Əgər bir “Hilton” otel açmaq istəyirsinizsə 75000 dollar ödəyərək lisenziya əldə edə bilərsiniz. Bundan əlavə əgər açdığınız oteldə otaqların sayı 250-dən çoxdursa, hər əlavə otaq üçün 400 dollar məbləğ ödəməlisiniz. Daha sonra da imzaladığınız müqaviləyə əsasən müəyyən miqdarda aylıq ödənişlər edirsiniz. Bu və digər məxariclərdən sonra əlinizdə qalan məbləğ isə sizin gəliriniz olur. Françayzinq haqqında daha ətraflı məlumat əldə etmək istəsəniz daha əvvəl bu mövzuda hazırladığımız videonu izləyə bilərsiniz.
Sonuncu şaquli marketinq sistemi idarə altında olan sistemdir. Bu sistemdə verilən üç tərəfdən biri ümumi halqanı idarə edir. Bütün dövriyyənin idarəsinin bir tərəfdə olmağına səbəb isə həmin tərəfin daha böyük, daha güclü olmağıdır. Məsələyə belə baxdıqda, yəni güclü tərəfin idarəni ələ aldığını düşündükdə istehsalçı və ya distribyuterin hər zaman söz sahibi olacağı düşünülə bilər. Lakin pərakəndə satıcılar da sistemin idarəsini əlində saxlaya bilər. Məsələn, “Walmart” kimi bir pərakəndə satış mərkəzi asanlıqla digər iki tərəfə təsir göstərib dövriyyəni idarə edə bilər.
Şaquli marketinq sistemi və onun üç növü ilə tanış olduq. Bəs bu sistemdən istifadə etməyin üstünlükləri nələrdir? Əvvəla şaquli marketinq sistemindən istifadə etmək işi daha səmərəli hala gətirir. Çünki adı keçən sistemdən istifadə zamanı istehsaldan tutmuş istehlakçıya satışa qədər hər bir prossesə nəzarət edə bilirsiniz. Bu da öz növbəsində yaranan problemləri asanlıqla təyin edib çıxış yolunu tez tapmağınıza kömək edir. Digər tərəfdən şaquli marketinq sistemindən istifadə zamanı tərəflər güclərini birləşdirə bilər. Məsələn, normalda iki fərqli şirkətdən biri məhsulu istehsalçıdan distribyuterə, digəri isə distribyuterdən pərakəndə satış nöqtələrinə daşıyır. Amma şaquli sistemdən istifadə zamanı tərəflər birlikdə bir daşınma şirkəti ilə razılaşaraq müəyyən qədər xərclərini azalda bilərlər.